مقایسه «وظایف دولت» و «وظایف ملت» در قانون اساسی

در اصول متعددی از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، صراحتاً عبارت «دولت موظف است» به کار برده شده است

(اصول ۲۱ و ۲۸ و ۲۹ و ۳۰ و ۳۱ و ۴۹ و…) و در برخی دیگر از اصول به صورت تلویحی به این موضوع پرداخته شده است (مانند اصل ۹ و ۵۲ و…). اما مقنن در ارتباط با ملت، ترجیح داده بیشتر به حقوق آنان بپردازد تا به وظایفشان؟! این شیوه قانون نویسی قابل توجیه است؛ مبنا و فلسفه وجودی حقوق اساسی همین امر یعنی تعیین وظایف و تکالیف حکومت در قبال ملت و تصریح به حقوق ملت در برابر حکومت بوده است.

با این حال، قانون اساسی فقط در دو مورد به «وظایف» مردم اشاره کرده است که این دو مورد نیز جای تأمل و توجه دارد:

الف. اصل هشتم قانون اساسی دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر وظیفه ای همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یکدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت دانسته شده است. بنابراین امر به معروف و نهی از منکر کردن دولت، نه تنها حق مردم بلکه وظیفه ای است بر عهده مردم ایران که موظفند در مواردی که دولت از وظایف مصرح قانونی و اسلامی خویش عدول نماید، به وسایل مقتضی به این وظیفه قانونی و اسلامی خویش عمل نمایند.

ب. اصل نهم قانون اساسی حفظ و حراست از آزادی و استقلال و وحدت و تمامیت ارضی کشور به عنوان وظیفه آحاد ملت دانسته شده و لذا در مواقعی که هر نهاد یا هر مقامی –حتی با وضع قانون- به بهانه حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور آزادیهای مشروع را، سلب کند، مردم نه تنها محق هستند بلکه موظفند که نسبت به اعاده آزادی از دست رفته خویش اقدام و آن را حفظ و حراست نمایند.